از آب‌مروارید تا پیرچشمی
دکتر سیدشهرام افضلی
متخصص بیماریهای چشم
بیماریهای چشمی در سالمندان را باید به 2 گروه تقسیم کرد؛ بیماریهای چشمی که با کهولت سن ایجاد می‌شوند و بیماریهای چشمی که در اثر بیماری زمینه‌ای به‌وجود می‌آیند. بیماری‌هایی که ناشی از کهولت سن هستند، تقریبا اجتناب‌ناپذیرند ولی با کنترل بیماری‌هایی که در اثر وجود بیماری زمینه‌ای ایجاد می‌شوند، می‌توان از بروز یا پیشرفتشان جلوگیری کرد.
کاتاراکت یا آب مروارید
در بیماری آب مروارید عدسی چشم کدر می‌شود.
علت: علت کدری عدسی متفاوت است. ممکن است در اثر ضربه، مصرف دارو و التهاب‌های چشمی باشد ولی شایع‌ترین علت افزایش سن است.
علامت: کدری عدسی باعث تاری دید و کاهش دید تدریجی می‌شود. معمولا انسان‌ها بعد از 40 سالگی دچار کاهش دید نزدیک می‌شوند. از این سن به بعد عدسی چشم نیز سفت می‌شود و قدرت انکساری آن بالا می‌رود. در افراد مبتلا به آب مروارید ممکن است دید نزدیک بهتر شود یعنی فردی که قبلا باید عینک می‌زده حال بدون عینک اجسام نزدیک را می‌بیند. در حالی که در معاینه دید دور آنها دچار مشکل شده است. این نشانه می‌تواند دلیل وجود آب مروارید باشد. آب مروارید گاهی خفیف و گاهی هم شدید است.
درمان: درمان فقط جراحی است. زمان جراحی آب مروارید به نظر پزشک و شرایط زندگی بیمار بستگی دارد. اگر پزشک جراحی را به تعویق میاندازد به این معناست که زمان آن نرسیده است. این موضوع نباید باعث سهل‌انگاری بیماران شود و حتما باید به تاریخ ویزیت بعدی توجه داشته باشند. آب مروارید شایع‌ترین عمل جراحی چشم و شایع‌ترین علت نابینایی قابل‌درمان است؛ یعنی اگر درمان نشود باعث نابینایی خواهد شد. جراحی برای بیمار بسیار راحت و با بی‌حسی موضعی، بدون بخیه‌زدن و بدون نیاز به بستری در بیمارستان انجام می‌شود. در عمل جراحی، عدسی اصلی چشم خارج و لنز مصنوعی داخل چشم تعبیه می‌شود. لنز داخل‌چشمی دید دور را تامین می‌کند و بیمار قادر است به کارهای روزمره خود برسد ولی در صورتی که بخواهد مطالعه کند باید از عینک استفاده کند. البته لنزهایی هم هستند که دید دور و نزدیک را تنظیم می‌کنند ولی این لنزها طبق نظر پزشک و با در نظر گرفتن شرایط بیمار تجویز می‌شوند.
زوال وابسته به سن
ماکولا (دژنراسیون ماکولا)
ماکولا همان لکه زرد است که بیش از 90 درصد دقت دید انسان به آن وابسته است. زوال ماکولا در سنین سالمندی باعث کاهش دید و تونلی شدن دید می‌شود.
علت: ماکولا نیز مانند هر عضو دیگری پیر می‌شود و زوال پیدا می‌کند. رایج‌ترین علت زوال ماکولا، افزایش سن است.
علامت: زوال ماکولا، عملکرد آن را مختل می‌کند و باعث کم شدن دید بیمار و تونلی شدن دید می‌شود.
درمان: اختلالات وابسته به سن ماکولا گاهی قابل‌کنترل است ولی در بیشتر مواقع کار زیادی نمی‌توان برای بیمار انجام داد. عواملی مانند نور آفتاب و سیگار و پر فشارخونی و چاقی باعث تشدید پیری لکه زرد چشم می‌شود بنابراین سیگار نکشیدن، کنترل فشارخون، کاهش وزن، استفاده از عینک آفتابی و مصرف بعضی از ترکیب‌های ویتامینها و مینرال‌ها باعث به تعویق افتادن این اختلال در چشم می‌شود.
ناراحتی‌های چشمی ناشی از بیماری
خیلی از بیماری‌ها هستند که می‌توانند باعث اختلال در چشم شوند؛ مثلا در فردی که بیماری دیابت دارد، ممکن است عارضه‌ای به نام رتینوپاتی رخ دهد یعنی دیابت باعث درگیری عروق و خونریزی از شبکیه چشم شود. گاهی هم مصرف بعضی از داروها باعث بیماریهای چشمی می‌شود. البته گاهی مصرف داروها اجتناب‌ناپذیر است.
درمان: در این موارد لازم است بیمار دوره‌ای به‌وسیله چشم‌پزشک معاینه شود، بنابراین کنترل بیماری دیابت و فشارخون بالا و دیگر بیماریهای زمینه‌ای کمک زیادی به کنترل بیماری می‌کند. در صورتی‌که دارویی باعث بیماری شود، شاید بتوان داروی مشابه دیگری را جایگزین کرد.
پیر چشمی
پیر چشمی ناشی از سن است ولی این عنوان شاید زیاد مناسب نباشد چون عارضه‌ای است که بعد از 40 سالگی اتفاق می‌افتد و تا 60 سالگی پیشرونده است بعد از آن نیز متوقف می‌شود و به انسان‌های 40 تا 60 ساله هم پیر گفته نمی‌شود. این بیماری بیشتر مربوط به میانسالی است.
علت: در پیرچشمی قدرت ارتجاعی عدسی و به دنبال آن قدرت تطابق کاهش می‌یابد.
علامت: پیرچشمی باعث می‌شود اشیای نزدیک را به خوبی نبینید و مجبور به استفاده از عینک شوید.
درمان: عینک زدن برای اصلاح دید ناشی از پیر چشمی، از ضعیف‌تر شدن چشم جلوگیری نمی‌کند، بنابراین اگر کسانی که قصد دارند با عینک جلوی پیشروی این بیماری را بگیرند، خیلی به استفاده از عینک نیاز ندارند، بهتر است از این کار خودداری کنند. این کار کمک می‌کند مدت زمانی که می‌توانند بدون عینک اشیای نزدیک را ببینند، بیشتر شود.
خشکی چشم یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی که در سالمندان مشاهده می‌شود، خشکی چشم است.
علت: آنچه باعث خشکی چشم سالمندان می‌شود، کمبود چربی است. اشک چشم انسان از 3 ماده تشکیل شده است؛ ماده آبکی، ماده‌ای به نام موسین و چربی. چربی جلوی تبخیر اشک را می‌گیرد. غدد چربی که این مسوولیت را برعهده دارند، در لبه پلک چشم قرار گرفته‌اند. با افزایش سن، فعالیت این غدد کمتر و به دنبال آن چربی کمتری ترشح می‌شود که باعث تبخیر اشک می‌شود، اما تبخیر زیاد اشک، باعث تحریک بیشتر چشم و تولید آب بیشتر می‌شود به همین دلیل است که بیماران وقتی به پزشک مراجعه می‌کنند، از اشک‌ریزش شکایت دارند.
علامت: خشکی چشم باعث می‌شود فرد احساس کند جسم خارجی در چشمش وجود دارد. اشک‌ریزش، سوزش، قرمزی و خارش نیز از دیگر علائم خشکی چشم بیماران است. خشکی چشم یک علامت است و باید علت پیدا شود چون همیشه به‌دلیل کمبود چربی نیست و ممکن است ترشح آب یا موسین نیز کم شده باشد ولی در افراد مسن معمولا در اثر کاهش چربی است.
درمان: خیلی وقت‌ها درمان قطعی و کاملی برای خشکی چشم وجود ندارد ولی می‌توان دارویی تجویز کرد که علائم بیماری کمتر شود. داروی شایع برای این بیماران اشک مصنوعی است که ترکیب آن شبیه اشک طبیعی است. بیمارانی که اختلال ترشح چربی دارند باید حوله گرم روی چشم‌ها بگذارند یا از پدهای مخصوص کمپرس گرم استفاده کنند (این کار هر بار باید 10 تا 15 دقیقه ادامه یابد) گرما خروج چربی را تسهیل می‌کند. ماساژ نیز بعد از گذاشتن کمپرس گرم در تسهیل ترشح چربی کمک‌کننده است. ماساژ باید در پلک بالا از بالا به پایین و در پلک پایین از پایین به سمت بالا باشد. افرادی که چشمشان شوره می‌زند نیز اختلال ترشح غدد چربی دارند. درمان شوره استفاده از کمپرس گرم و ماساژ پلک و شستشو با شامپو بچه است. در موارد شدید ممکن است به آنتی‌بیوتیک خوراکی نیز نیاز باشد. خشکی چشم یک بیماری مزمن است و در صورتی‌که شدید باشد درمان آن بسیار دشوار خواهد بود.
